Đình Ứng Thiên

Đình Ứng Thiên còn được gọi là đình Láng Hạ, thuộc phường Láng Hạ, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Trước kia, vùng đất này thuộc trại An Lãng, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên, ven kinh đô Thăng Long, vốn nổi tiếng với nghề trồng rau, được biết đến trong ca dao cổ của Hà Nội: “dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần”.

Tương truyền, đình Ứng Thiên khởi nguồn từ một ngôi đền do vua Lý Thánh Tông xây dựng để ghi nhớ công ơn nữ thần Nguyên Quân Hậu Thổ, đã có công lớn giúp nhà vua trong cuộc chinh phạt Chiêm Thành vào năm 1069. Sau này, thần lại ứng nghiệm giúp vua Trần Anh Tông làm mưa giải hạn, được phong là Ứng Thiên Hậu Thổ Phu Nhân.

Theo sách “Việt Điện U Linh” thì Nguyên Quân tức thần cõi nước Nam. Khi xưa vua Lý Thánh Tông dẹp giặc Chiêm Thành đến cửa biển, bỗng nhiên trời nổi mưa gió, sóng cuộn trùm lên trông như những dãy núi, tàu thuyền của nhà vua đều không thể qua được, buộc phải đậu ở bên bờ cát ấy. Đêm hôm ấy, nhà vua nằm mộng thấy một người con gái áo trắng, quần hồng duyên dáng, lộng lẫy bước lên thuyền rồng mà nói rằng: Ta vốn là tinh khí của nước Nam đậu trên cây đã lâu, nay gặp Minh Vương đem quân đi chinh phạt, ta nguyện gắng sức theo vua đi để lập ít võ công, rồi thần biến mất. Nhà vua sợ hãi gọi trăm quan và người già tới kể cho họ nghe về giấc mộng của mình. Vị tăng thống tự Huệ Sinh thưa rằng: Hoàng thượng nằm mộng thấy thần nhân đến nói đậu ở trên cây có thể tìm thấy được. Thế rồi bèn sai những người thân cận tìm khắp các ngọn đồi trên bờ thì thấy một khúc gỗ giống tượng thần có nét như người mà vua đã gặp trong giấc mộng. Vua bèn sai mang đặt ở thuyền rồng, đốt hương cầu đảo, ban hiệu là: Hậu Thổ Phu Nhân; chỉ trong giây lát gió lặng sóng yên, đoàn thuyền khởi hành thuận lợi. Sau khi dẹp được giặc Chiêm Thành trở về qua chỗ cũ, nhà vua ban Sắc dựng đền thờ thần, bỗng nhiên từ đâu sóng lại nổi lên cuồn cuộn như xưa, Huệ Sinh dâng tấu thưa rằng: Thần không vừa ý nên đã ẩn tránh xa bờ, mong được trở về kinh đô, thế rồi sóng biển bình lặng. Về đến kinh sư, vua sai dựng đền miếu ở hương An Lãng để thờ Ngài, đền thờ rất linh thiêng.

Đời Trần Anh Tông, hạn hán lớn, nhà vua bèn dựng đàn cầu đảo, thần bèn thác mộng với vua rằng: Bản đền có Câu Mang Thần Quân có thể làm mưa được. Tỉnh dậy, vua sai quan Hữu Ty đến làm lễ, quả nhiên mưa lớn lan tràn, vua phong Ngài là Ứng Thiên Hậu Thổ Phu Nhân, dưới Hậu Thổ Phu Nhân có Câu Mang Thần Quân coi về mưa xuân, nên từ nay phải làm lễ mùa xuân, rồi phải đem trâu đất đặt ở dưới đền thờ.

Trải qua các triều đại, thần đều được ban tặng Sắc phong với nhiều mỹ tự. Đôi câu đối trong đình hiện nay đã nói lên công tích của vị thần:

Trợ Lý bình Chiêm thiên cổ tích

Phù Trần bái vũ vạn dân an

(Giúp vua Lý đánh giặc Chiêm nên thiên cổ tích

Giúp vua Trần làm mưa lớn yên được lòng dân)

Hàng năm, cứ đến độ xuân thu nhị kỳ (vào các ngày từ mùng 6 đến mùng 8 tháng 3 âm lịch và 26 tháng 9 âm lịch), lễ hội Đình Ứng Thiên được long trọng tổ chức, thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến tham dự.

Ngoài thờ thần Nguyên Quân Hậu Thổ, đình Ứng Thiên còn phối thờ thêm 4 vị là: Cao Sơn Đại Vương, Linh Lang Đại Đương, công chúa Vĩnh Gia và Từ Lương Tôn Thần.

Đình Ứng Thiên được dựng theo hướng Tây Nam trông ra sông Tô Lịch. Các công trình kiến trúc của đình được bố cục theo kiểu chữ “Công” trên một trục thần đạo. Mở đầu kiến trúc là Nghi Môn xây bằng đá xanh dạng chồng diêm hai tầng 8 mái, trang trí đề tài tứ linh, tứ quý, hoa thị, vân lá,… tạo nên sự uy nghi cho kiến trúc.

Tòa Đại Bái gồm 5 gian, 2 dĩ, xây tường hồi bít đốc, mái ngói ta, 3 gian giữa mở cửa gỗ theo kiểu “Thượng song hạ bản”, hai gian hồi mở cửa chữ “Thọ” tạo sự thông thoáng bên trong nội thất. Bộ khung gồm 6 vì gỗ kiểu “Thượng chồng rường, hạ kẻ” được chạm khắc, trang trí các đề tài lá lật, vân mây mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Tòa Phương Đình hình vuông, xây dạng chồng diêm hai tầng 8 mái, với các đầu đao cong tạo cảm giác bay bổng của kiến trúc. Bên trong đặt một hương án cỡ lớn, phía trên hương án là bức Hoành phi “Ứng Thiên hiển thánh” và bức Cửa võng chạm rồng chầu mặt trời, quy, điểu, tứ quý mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Hai bên Phương Đình có hai nhà Tả Vu – Hữu Vu, mỗi dãy 3 gian, xây gạch đơn giản theo kiểu “Quá giang gối tường”.

Hậu Cung là nếp nhà ngang 3 gian, hệ khung gỗ đỡ mái kết cấu kiểu “Thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ truyền”. Sát tường hậu bên hữu dựng tấm bia ghi tên những người được bầu làm Hậu thần tại đình. Nơi sâu và thâm nghiêm nhất đặt tượng của nữ thần Nguyên Quân Hậu Thổ và hai vị phù tá. Tượng đặt trong Khám thờ lớn, có kích thước tương ứng với người thật, khuôn mặt phúc hậu, gần gũi với phong cách tạo tác tượng Mẫu ở thế kỷ XIX.

Đình Ứng Thiên còn lưu giữ được nhiều di vật quý hiếm có giá trị về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, như: Khám thờ, Hương án, Chấp kích, Hoành phi, Câu đối, Cửa võng,… mang niên đại nghệ thuật thời Nguyễn. Đặc biệt là hệ thống di văn gồm: 01 cuốn Thần phả, 15 đạo Sắc phong có niên đại từ thời Lê Trung Hưng, Tây Sơn đến thời Nguyễn cùng chuông đồng, bia đá,... Đây là những tư liệu vô cùng quý hiếm, giúp cho việc tìm hiểu, nghiên cứu về quá trình hình thành, phát triển của di tích cũng như truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương trong tiến trình lịch sử.

Với những giá trị tiểu biểu đó, đình Ứng Thiên đã được xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia năm 1992.