Đài căm thù giặc Mỹ

Trên con phố Khâm Thiên ngày nay, bên dãy số lẻ, thuộc số nhà 47 – 49 - 51 Đài tưởng niệm Khâm Thiên – Nơi ghi dấu tội ác của đế Quốc Mỹ ném bom sát hại đồng bào ta vào đêm ngày 26/12/1972, hủy diệt toàn bộ khu phố Khâm Thiên, phá hủy nhiều cơ quan, trường học, đình, chùa và giết hại những người dân vô tội.

Đài tưởng niệm nằm trên địa phận phường Khâm Thiên, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Khâm Thiên là vùng đất của hai làng Thổ Quan và An Hào. Phố Khâm Thiên nằm lọt trong Ðê La Thành, trên hai phường Ðông Tác - Thịnh Quang xưa, có Ô Chợ Dừa chắn ở mặt Tây vào Thăng Long. Vùng đất Khâm Thiên xưa còn có Ðài Thiên Văn Khâm Thiên Giám.

Dưới thời thực dân Pháp thống trị, Khâm Thiên sớm trở thành một trong những địa bàn hoạt động của cách mạng. Ngày 17/6/1929, hội nghị thành lập “Đông Dương Cộng sản Đảng” một trong ba tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam được tổ chức tại ngôi nhà 312, phố Khâm Thiên và nơi đây cũng đã xuất bản tờ báo Búa Liềm của Ðảng.

Trong những ngày kháng chiến chống thực dân Pháp, nhân dân Khâm Thiên đã chặn địch tiến công ra ngoại thành và giữ vững đường dây liên lạc vào nội thành. Ðền Trung Tả từng là trạm cứu thương của Liên Khu III trong suốt 60 ngày khói lửa của Hà Nội hồi đầu kháng chiến chống thực dân Pháp.

Năm 1972, sau khi thất bại nặng nề trong chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” và bị những đòn tấn công liên tiếp của quân và dân miền Nam dịp xuân – hè, đế quốc Mỹ đã tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại ra miền Bắc một lần nữa với quy mô và mức độ ác liệt gấp nhiều lần so với trước, trong đó Hà Nội là điểm đánh tập trung bắn phá của B52 trong 12 ngày đêm (từ ngày 18 đến ngày 30 tháng 12 năm 1972). Trong cuộc tập kích bằng không quân có tính hủy diệt tại Hà Nội, vào hồi 22h30 phút ngày 26/12/1972, đế quốc Mỹ đã huy động 30 đợt máy bay B52 trút hàng ngàn quả bom các loại xuống khu phố Khâm Thiên với chiều dài khoảng trên 1 km, chiều rộng có chỗ 300m, chỗ hẹp nhất là 50m gồm hơn 30 ngõ ngách hai bên, gồm 17 khối phố, trong đó có 4 khối phố bị hủy diệt hoàn toàn. Trận mưa bom đã làm sập 611 ngôi nhà, làm hư hỏng 1.624 ngôi nhà khác, giết hại 287 người, làm bị thương 290 người, trong đó có nhiều người già, phụ nữ và trẻ em, hủy hoại tài sản của 2.601 gia đình, 14.562 người không có chỗ ở, nhiều gia đình bị giết hại từ 3 đến 8 người. Nhiều trường hợp vô cùng đau thương: Có gia đình 14 người thì 9 người chết, còn lại 3 người cũng bị thương nặng; có cô giáo đang chuẩn bị đến nhà hộ sinh để sinh con cũng bị trúng bom chết, tay còn cầm những tã lót cho bé sơ sinh; có những đôi vợ chồng vừa tổ chức lễ cưới cũng cùng nằm xuống… Đế quốc Mỹ đã cướp đi cuộc sống êm ấm của bao gia đình, để lại gần 200 cháu nhỏ mồ côi, trong đó có gần 70 cháu mồ côi cả cha lẫn mẹ. Khâm Thiên - ngày 26/12/1972, chìm trong biển lửa, đau thương và tang tóc chỉ sau một đêm bị san phẳng bởi B52.

Để ghi lại tội ác đẫm máu của đế quốc Mỹ, Ủy ban Hành chính thành phố Hà Nội đã ban hành văn bản số 47/UB-QĐ ngày 25/5/1973, quyết định xây dựng ngay tại vị trí ba ngôi nhà số 47, 49, 51 bị bom Mỹ san phẳng một khu di tích ghi dấu tội ác của đế quốc Mỹ ném bom hủy diệt giết hại dân thường và dựng tấm bia: “Khâm Thiên khắc sâu căm thù giặc Mỹ 26/12/1972” bằng vật liệu gỗ và cót ép sơn màu trắng.

Một thời gian sau, tại vị trí 3 ngôi nhà trên, ý tưởng xây dựng Tượng đài sao cho xứng đáng với tinh thần của nhân dân Khâm Thiên nói riêng và nhân dân Hà Nội nói chung trong đợt chiến đấu chống chiến tranh phá hoại bằng B52 của giặc Mỹ năm 1972 được phát động. Tác phẩm điêu khắc của họa sĩ Nguyễn Tự được lựa chọn đặt tại Đài tưởng niệm nạn nhân Khâm Thiên.

Hiện nay, “Đài tưởng niệm Khâm Thiên” rất khang trang, sạch đẹp, mỗi năm đón hàng nghìn lượt khách đến tham quan, tưởng niệm. Di tích nằm ngay sát mặt phố Khâm Thiên, qua cổng là trục chính đạo được lát đá màu huyết dụ dẫn đến khu đài tưởng niệm, bốn góc trồng 4 cây đại. Trước Tượng đài xây một nhang án bằng đá xám, bên trên để bát hương, lọ hoa; hai bên thiết kế những bồn hoa dọc theo lối lên xuống. Phần Tượng đài được bố trí trên một bệ cao bằng đá xám. Trung tâm bệ là bức tượng đồng cao 2,4m khắc họa hành ảnh người phụ nữ tóc xõa, nét mặt đanh thép, tuyệt vọng, trên tay bế em bé vừa bị bom Mỹ sát hại, dưới chân là quả bom chưa nổ và đống đổ nát. Phía sau là tấm biển đá ghi: “Khâm Thiên khắc sâu căm thù giặc Mỹ 26/12/1972”. Quanh khuôn viêncủa Đài tưởng niệm vẫn còn những mảng tường nham nhở, là chứng tích phá hoại của bom Mỹ được lưu giữ nguyên trạng. Bên trái sân là nhà trưng bày bổ sung. Tại đây trưng bày những bức ảnh ghi lại những hình ảnh đau thương và bảng thống kê số liệu thiệt hại do bom Mỹ gây ra đối với người dân Khâm Thiên đêm 16/12/1972.

Hàng năm, vào mỗi dịp kỉ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc. Đặc biệt vào dịp kỉ niệm chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”, các tầng lớp nhân dân Thủ đô lại đến đây dâng hương tưởng niệm những người đã khuất và tri ân công lao của quân và dân thủ đô đã làm nên trận “Điện Biên Phủ trên không” vào cuối năm 1972 trên bầu trời Hà Nội.

Giữa phố phường nhộn nhịp, Đài tưởng niệm Khâm Thiên hiện lên như một khoảng lặng tôn nghiêm, nhắc nhở mỗi chúng ta không quên về một giai đoạn lịch sử đau thương và bi tráng của dân tộc, đồng thời giúp các thế hệ trẻ hôm nay thêm trân quý những giá trị của hòa bình, độc lập, tự do.

Đài tưởng niệm Khâm Thiên đã được xếp hạng là Di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 1979.